Katër parimet rreth të cilave qëndrojnë të gjitha dispozitat e fesë
Hoxhë Jeton Bozhlani
Këto katër parime i ka përmbledhur imami i njohur Muhamed ibn AbdulVehabi, Allahu e mëshiroftë, të cilat i ka quajtur parime rreth të cilave qëndrojnë të gjitha dispozitat e sheriatit. Këto katër parime janë shtylla dhe çdo dispozitë e sheriatit qëndron dhe sillet rreth tyre. Shejhu, Allahu e mëshiroftë, thotë se Allahu e ka bërë sheriatin e Muhamedit salAllahu alejhi ue selem sheriatin më të përsosur, më të mirë, më të përkryer e më të zgjedhur. Përveç kësaj, ka bërë që Pejgamberi ynë, salAllahu alejhi ue selem të ketë veçori që të jetë i përzgjedhur në mesin e të gjithë pejgamberëve tjerë. Pra kjo arrihet nëse i bëjmë bashkë këto të dyja, përsosurinë e mirësinë e sheriatit tonë mbi sheriatet e tjera dhe veçoritë e Pejgamberit tonë, e ndër to është se Allahu ia ka dhënë veçorinë e të shprehurit të kuptimeve të shumta me pak fjalë. Thotë Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem: “Jam veçuar dhe jam ngritur në gradë ndaj pejgamberëve tjerë me pesë gjëra…”, ndër to: “…që të shprehem me pak fjalë dhe të kenë kuptime të shumta.” Imam Zuhriu, njëri prej tabiinëve të njohur, thotë: “Fjala e Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem “fjalë të përmbledhura”, ka për qëllim “fjalë të pakta, shprehje shumë të pakta në numër, të cilat përmbajnë shumë çështje.”
Thotë Imam AbdulVehabi se edhe sheriatet e mëhershme, të cilat po ashtu kanë qenë sheriate të Allahut dhe Pejgamberëve të mëhershëm, kanë qenë të përsosura, por Allahu thotë në disa vende në Kuran se na ka veçuar me këtë sheriat. Dhe kjo veçori e Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem që të thotë shprehje të pakta me kuptime të shumta, është mirësi që kërkon falënderim ndaj Allahut. Këtë mirësi nuk e kanë pasur Pejgamberët e mëhershëm.
Vërejmë se shumë hadithe të shkurtra të Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem, kur shpjegohen nga dijetarët, thuhet se janë bazë e fesë. Dëgjojmë të thuhet: “Ky hadith është gjysma e fesë”, ose “ky hadith është një e treta e fesë”. Zakonisht kështu thuhet për ato hadithe që janë të shkurtra, meqë ato janë shumë përmbledhëse.
Dijetarët e përmendin një rast në librat e tyre kur Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem është mahitur me vëllanë e Enesit radiAllahu anhu. Ka qenë një vogëlush duke luajtur me një zog. Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem e ka vërejtur dhe është mahitur. Pas një kohe ai zog ka ngordhë. Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem i ka thënë: “O Ebu Umer i vogël, çfarë ndodhi me zogun?”Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem sikur është mahitur pak me të dhe e ka ngushëlluar ngase e ka vërejtur se ai fëmijë ka mbetur pa një zog me të cilin ka lozur. Dijetarët kanë nxjerrë dobi të shumta nga ky hadith. Ndër ta është imam Shafiu i cili më tepër se 100 dobi e mësime i nxjerrë nga ky hadith i Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem: “O Ebu Umer i vogël, çfarë ndodhi me zogun?!” Kjo është ngjarje e thjeshtë, por vetëm në shikimin e parë, nëse ndalemi në këtë hadith me dijen e paktë që e kemi, mund t’i nxjerrim deri në 10 dobi.
Nga ky hadith përfitojmë se është prej sunnetit të Pejgamberit që nganjëherë të mahnitesh me fëmijët. Po ashtu është prej sunnetit të Pejgamberit që gjatë mahnitjes me fëmijën t’ia prekësh kokën e t’ia ledhatosh. Prej këtij hadith mësojmë se nuk ka të keqe ta mbash shpendin (zogun) në shtëpi nëse e ushqen dhe ia plotëson nevojat për jetesë, duke mos e lënduar. Pastaj nga ky hadith kuptojmë se edhe fëmija i vogël mund ta ketë llagapin (nofkën), si p.sh.: Ebu Muhammed, Ebu Abdullah, Ebu Amar, ngase ai fëmija (në hadith) e ka pasur emrin Ebu Umer. Prej një shikimi të shkurtër nxirren pesë apo gjashtë dobi, ndërsa dijetarët i kanë nxjerrë nga ky hadith më shumë se njëqind mësime e dobi.
Prandaj, edhe dijetarët janë munduar që shumë dije e shkenca të sheriatit t’i bëjnë të përmbledhura në mënyrë që të jenë shtylla apo parime pas të cilave ecet në rrugë duke mos pasur rrezik. E kanë bërë këtë që besimtari të mos ketë hamendje se si të veprojë e si të gjendet në situata të ndryshme. Kanë bërë që besimtari ta ketë parimin e përgjithshëm dhe në bazë të atij parimi të veprojë.
Imam Muhamed ibn AbdulVehabi, Allahu e mëshiroftë, ka shkruar disa libra që përmbajnë parime. Ndër to është libri “Tri Parimet“, libër madhështor në të cilin është përfshirë tërë feja e Allahut. Është libër shumë i shkurtër, por kur është shpjeguar prej dijetarëve, ata janë thelluar në shpjegim dhe nga ajo kanë dalë libra voluminoz. Libër tjetër i imamit është edhe “Gjashtë parimet“. Ajo që do të mësohet këtu është “Katër Parimet.” Imami fillon duke thënë se të gjitha dispozitat dhe vendimet e sheriatit qëndrojnë dhe kthehen tek këto katër parime.
Parimi i parë: Ndalohet të flitet për Allahun pa dije
Ky është parim shumë madhështor, sepse që njeriu t’ia lejojë vetes të flasë për Allahun pa pasur dije është bazë e çdo të keqe. Ajo është fillimi i çdo sherri, sepse të gjitha bidatet dhe i gjithë shirku ka ndodhur kur njerëzit kanë folur për Allahun pa pasur dije. Çdo bidat të cilin dikush e ka miratuar i pari, e ka bërë këtë duke mos pasur dije për Allahun. Sikur të kishte dije për Allahun, do të ishte kufizuar në atë që e ka thënë Allahu dhe nuk do të shtonte. Prandaj, të gjitha bidatet janë të këtij lloji, siç ka ardhur në suren A’raf, ajeti 33: “Thuaj: Me të vërtetë Zoti im ka ndaluar nga veprat e turpshme, ato që bëhen haptas dhe ato që bëhen fshehtas, gjynahet dhe padrejtësinë, dhe t’i bëni shok Allahut gjë për të cilën Ai nuk ka zbritur argument, dhe të thoni për Allahun atë që nuk e dini.” Në këtë rast imami e përmend ajetin: “Thuaj: Me të vërtetë Zoti im ka ndaluar nga veprat e turpshme, ato që bëhen haptas dhe ato që bëhen fshehtas,.” Qoftë vepër që duket, e gjymtyrëve apo e zemrës, apo e brendshme, dhe thotë se Allahu e ka bërë haram, “..dhe të thoni për Allahun atë që nuk e dini”
Ky parim bazohet në këtë ajet të Kuranit. Kuptimi i fjalisë ‘të flasësh për Allahun pa pasur dije’, ka për qëllim të flitet për fenë e Allahut e për dispozitat e Allahut, sepse kjo është fe që i përket Allahut. Këtë fe e ka zbritur përmes Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem që t’ua komunikojë njerëzve. Po ashtu “të flitet për fenë e Allahut” ka kuptimin që “flitet në emër të Allahut”. Kur thua “feja e Allahut thotë kështu”, ka për kuptim direkt që “Allahu thotë kështu”. Të thuhet “kjo dispozitë është kështu”, nënkupton “Allahu ka vendosë që ajo dispozitë të jetë ashtu”.
Ibn Kajimi, Allahu e mëshiroftë, e ka një libër shumë madhështor prej tetë vëllimesh të cilin e ka quajtur “Shenjat e nënshkruesve në emër të Allahut”. Është libër thesar që përmban dije shumë të rëndësishme në baza e në akide. Me “nënshkruesit” ka për qëllim dijetarët. Në të ka përmendur shenja të dijetarëve, gjurmë të dijes së tyre, që kanë folur për fenë e Allahut. Kështu, kur myftiu apo gjykatësi i sheriatit, e jep përgjigjen dhe merr një vendim mes dy palëve, çfarëdo që të jetë ai vendim, qëllimi i tij është “kështu thotë feja e Allahut”, “kështu thotë Allahu”. Prandaj, kur njeriu flet për dispozitat e Allahut duhet të ketë shumë kujdes, të jetë shumë i sigurt në dije. Secili prej nesh duhet ta dijë se nëse kemi rënë në atë gabim, kemi rënë aty ku flitet për Allahun pa dituri. Ky gabim përsëritet kur njeriu fillon të flasë jashtë kompetencave të tij. Sot është koha kur më së tepërmi vërehet kjo dukuri, të folurit për Allahun pa dije.
Shejh Abdurrezak el Bedr, Allahu e ruajtë, thotë se mjetet e komunikimit të kësaj kohe, interneti që po përdoret në masë të madhe te njerëzit në përgjithësi, dhe te muslimanët në veçanti, kanë bërë që të shtohet guximi i të folurit për Allahun me dije e pa dije. Kanë bërë që të thuhen fjalë prej njerëzve të panjohur. Dikush poston një fjalë apo mendim dhe e vendos emrin e rrejshëm, apo nuk e vendos atë fare, e dikush dhe e vendos, por guximi i tepërt është që flitet për Allahun pa pasur dije. Dhe degë e kësaj pa kurrfarë hamendje themi është që dijetarët të akuzohen me gabime, që dijetarët të hulumtohen rreth lëshimeve dhe gabimeve dhe të klasifikohen prej njerëzve që nuk janë të nivelit të dijetarëve. Kur një person nga masa e thjeshtë e muslimanëve flet dhe jep mendimin për një dijetar, a nuk është ky gjykim pa dije? Është me pa dije. Nuk është ai në nivel që të vlerësojë dijetarët e sunetit, për të cilët kemi mendim të mirë. Prej gabimeve nuk shpëtojnë as ata, e nuk kanë shpëtuar as sahabët. Kjo çështje është e pranueshme unanimisht nga umeti i Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem nga ehli suneti. Mirëpo, dijetarët e përmendin se degë e të folurit për Allahun pa dije është të folurit për dijetarët.
Parimi i dytë: Për çdo çështje për të cilën nuk ka folur sheriati, ne jemi të falur (na ka falur Allahu për të)
Pra çdo çështje për të cilën nuk ka folur sheriati, as si ndalesë e as si urdhëresë, as si e pëlqyeshme e as si e papëlqyeshme, atëherë për atë Allahu nuk na merr në përgjegjësi se a e vepruam apo jo. Çështjet janë të ndara në sheriat. Disa janë obligim që duhet t’i bëjmë, e kush nuk i bën dënohet. Disa nuk janë as obligim e as ndalesa, por nuk janë përmendur fare. Për këto gjëra që nuk janë përmendur fare thotë Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem se nuk merremi në përgjegjësi, pra jemi të falur, i vepruam apo nuk i vepruam. Këtë parim, imami e argumenton me hadithin e Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem: “Allahu i ka bërë disa obligime (detyrime të domosdoshme), mos i humbni ato, por i veproni. I ka caktuar disa kufij, mos i tejkaloni. I ka ndaluar disa gjëra, mos i veproni. Dhe nuk ka folur (ka heshtur) për disa gjëra, si mëshirë ndaj jush dhe jo për shkak të harresës, andaj mos hulumtoni për to. Vërtetë çdo udhëheqës (çdo mbret) i ka kufijtë e sundimit ku sundon, dhe kufijtë e Allahut janë ndalesat e Tij.”
Janë disa gjëra për të cilat Allahu nuk ka përmendur asnjë dispozitë. Ndërsa Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem ka thënë se Allahu si mëshirë ndaj jush rreth asaj gjëje, nuk e ka dhënë asnjë obligim as ndalesë rreth asaj gjëje. Pra, jo për shkak të harresës, por për shkak të mëshirës, andaj ju mos hulumtoni. P.sh.: gjendesh para një veprimi, ushqimi apo diçka tjetër për të cilën nuk ka kurrfarë obligimi e as ndalese, atëherë nuk ke nevojë të pyesësh për të. Nëse për një gjë e di qartë se nuk ka kurrfarë ndalese, atëherë nuk hulumton për të, sepse është nga mëshira e Allahut që na ka lënë të lirë në atë.
Pas kësaj vjen çështja e rëndësisë së dijetarëve. Allahu thotë se na i ka obliguar disa gjëra e të mos i humbasim, na i ka caktuar disa kufij e të mos i shkelim, dhe na i ka ndaluar disa gjëra e të mos i shkelim dhe ka heshtur për disa. Natyrisht, menjëherë e dimë se dijetarët janë ata që me hulumtimet e tyre në sheriatin e Allahut i vënë në pah për ne, i numërojnë dhe klasifikojnë urdhrat, kufijtë, ndalesat dhe ato për të cilat ka heshtur sheriati i Allahut. Pra, të njihen çështjet se në cilin grup hyjnë është diçka që kërkon hulumtim të gjerë të teksteve të sheriatit, të ajeteve dhe haditheve. T’ua përmendësh njerëzve se “këto çështje janë përmendur e këto nuk janë përmendur”, “kjo është urdhëruar e kjo është ndaluar”, “kjo është e pëlqyer dhe kjo është e urryer”, është diçka jo e lehtë. Këtë nuk e arrijnë nxënësit fillestar ose masa e thjeshtë e muslimanëve. E këtu dihet vlera e madhe e dijetarëve.
Parimi i tretë: Të braktiset argumenti i qartë për një argument jo të qartë (sa duhet), është rrugë e njerëzve të devijuar
Pra, nëse kemi një argument të qartë dhe një tjetër jo të qartë, i cili mund të kuptohet në një formë, por edhe në një formë tjetër. Të merret ky argumenti që nuk është i qartë tërësisht, e të braktiset argumenti që është i qartë, kjo është rrugë e njerëzve të devijuar. Autori thotë se ky është sikur shembulli i khavarixhëve dhe i shijave. Në çdo vend ku është përmendur fjala kufër (mohim) khavarixhët kanë thënë se për qëllim është dalja nga imani, megjithëse ai tekst nuk ka qenë i qartë se a është kufër apo jo. Ka ardhur në hadith të Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem se sharja e muslimanit është fisk (dalje nga rruga, devijim), kurse vrasja e muslimanit është kufër (mohim). E dimë sipas këtij hadithi që nuk mund të kuptohet se kush e vret muslimanin është qafir (mohues). Pse? Sepse ka tekste të tera të qarta që tregojnë se njeriu me këtë mëkat nuk bën kufër dhe nuk është në xhehenem përgjithmonë.
Shembull tjetër janë shijat të cilët për ajetin ku ka ardhur “…dhe japin zeqatin, duke qenë të përulur (në adhurim) ndaj Allahut” (Maide 55),[1] thonë se Aliu radijAllahu anhu e ka pasur një unazë të vlefshme dhe duke qenë në namaz në ruku, e ka dhënë atë sadaka. Mirëpo, rukuja në atë ajet është për qëllim përulja. Pra, Allahu i lavdëron ata të cilët japin sadaka, shpenzojnë nga pasuria e tyre duke qenë të përulur ndaj Allahut, dhe me këtë sadaka kërkojnë përulje ndaj Allahut. Ka shumë vende tjera ku përmendet rukuja dhe sexhdeja, por është për qëllim përulja, dhe jo rukuja e sexhdeja e namazit (edhe rukuja e sexhdeja e namazit është përulje, por është përulje më e veçantë e namazit). Ky ajet që e kanë marrë është i paqartë, sepse ne duke i ditur kushtet dhe rëndësinë e namazit, e dimë se Allahu i lavdëron ata të cilët janë të përkushtuar në namaz. Allahu thotë: “Kanë shpëtuar ata besimtarë të cilët në namazin e tyre janë të përkushtuar…” Surja Mu’munin: 1-2), d.m.th. e fal namazin me frikërespekt. Ndërsa, dhënia e sadakasë gjersa fal namazin, a është përkushtim në namaz apo nuk është? Nuk është. Automatikisht ky ajet nuk është i qartë. Nuk është i qartë ngase thuhet të jepet sadaka në ruku. Prandaj është e qartë se rukuja këtu ka për qëllim nënshtrimin. Këto ajete dhe të tjera në përgjithësi disa i kanë marrë në këtë mënyrë.
Shembull tjetër është ajeti: “Allahu është me ju kudo që të jeni” Hadid 4. Mohuesit e cilësive të Allahut marrin ajete dhe mundohen të argumentojnë me ato ajete në të cilat thuhet se Allahu është gjithkund. Ata e marrin këtë ajet si argument. Mirëpo, ky ajet nuk është i qartë dhe nuk na tregon se Allahu është gjithkund, sepse Allahu në shumë ajete të qarta tregon si Ai qëndron mbi arsh. Të njëjtën na tregojnë hadithet e Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem, të cilat janë shumë të qarta. Prandaj, ajetet të cilat nuk janë të qarta duhet të komentohen me ajete të qarta. Pra, ajeti ku Allahu thotë: “Allahu është me ju kudo që të jeni” ka për qëllim me Dijen e Tij, Përcjelljen e Tij ndaj robërve të Tij; ka për qëllim se nuk i ik askush Dijes dhe Përcjelljes së Tij. Ky parim është shumë i rëndësishëm, sepse nuk braktiset argumenti i qartë e të shkohet tek argumenti tjetër, i cili është i përgjithshëm apo i paqartë.
Parimi i katërt: Largimi nga gjërat e dyshimta
(Autori këtë parim e merr tekstualisht nga hadithi i Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem): “Hallalli është i qartë dhe harami është i qartë. Mes këtyre dyjave janë disa gjëra të dyshimta. (As nuk dihen se a janë hallall apo haram). Sikur bariu i cili e ruan bagëtinë në skaj të mexhes ku është vendi i dyshimtë dhe ka rrezik të hyjnë e të kullosin tek ajo. Ai i cili është larguar prej këtyre të dyshimtave, është pastruar në moralin e tij dhe në fenë e tij. Dhe ai që ka rënë dhe i ka vepruar këto gjërat e dyshimta, ka rënë në haram.”
Kjo do të thotë se hallalli është i qartë, si: uji, buka, ushqimi, janë të qarta dhe nuk ka asnjë dyshim në to. Po ashtu harami është i qartë, si: alkooli, zinaja, vjedhja, marrja e pasurisë pa të drejtë. Në mes të këtyre janë disa gjëra që nuk dihen nga të gjithë. Këtu bëjnë përjashtim dijetarët, të cilët arrijnë t’i dallojnë gjërat e dyshimta se a janë prej haramit apo prej hallallit. Ai që largohet nga këto dyshime, meqë nuk e ka ditur se a është hallall apo haram, dhe e ka braktisur këtë gjë, atëherë ai është pastruar në fenë dhe moralin e tij. Ky person nuk mund të akuzohet nga askush se e ka bërë një vepër të ndaluar apo se e ka bërë nga hamendja.
Po ashtu, para Allahut është i pastër. E ai person që ka rënë në to, ka rënë në haram. Si ka mundësi që ai i cili ka rënë në çështje të dyshimta ka rënë në haram? Ky person nuk di, dhe me dijen e tij nuk mund të vendosë se a e ka gjynah apo jo në veprimin e asaj gjëje. Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem ka thënë se kush e ka vepruar atë gjë ka rënë në haram, dhe po merr shembullin e bariut.
Dijetarët na shpjegojnë se si është çështja “ai që ka rënë në dyshime ka rënë në haram”. Padyshim njeriu kur e bën një çështje të paqartë, e bën me hamendje, pa argument, ia merr mendja ashtu dhe ashtu vepron. Në këtë mënyrë ekziston rreziku për të rënë në haram. Kuptimi tjetër i kësaj është se ai i cili u afrohet gjërave të dyshimta i jep guxim vetes dhe kështu shumë lehtë mund të bie në harame, dhe shembull e merr bariun i cili i kullot bagëtitë shumë afër kufirit (të tokës së huaj). Kur e afron kopenë shumë afër kufirit, a mund ta kontrollosh atë që të mos dalë në anën tjetër? Nuk mundesh. E ke të vështirë, sepse je shumë afër dhe mund të dalësh në anën tjetër.
Për ato gjëra për të cilat nuk dihet dispozita, pra nuk dihet se a janë hallall apo haram, kërkohet që muslimani të bëjë sabër për hir të Allahut dhe të largohet. Edhe nëse në sytë e tu humb diçka nga gjërat materiale të kësaj dunjaje, edhe nëse të duket se po të shkaktohet një mangësi e madhe, në pasuri apo të tjera, braktise për hir të Allahut, sepse ajo është çështje e dyshimtë dhe nuk e di se a ke rënë në haram apo jo.
***
Autori në fund thotë se këto parime hyjnë në të gjitha dispozitat, në fikh, usulul fikh, akide, tefsir e hadith. Në të gjitha këto sfera do t’i hasësh dhe janë të rëndësishme. Besimtari nuk mund të mësojë pa i pasur parasysh këto parime. Janë parime shumë përmbledhëse dhe shumë të rëndësishme.
Poa shtu, besimtari sa herë që do të veprojë apo flasë diçka në lidhje me fenë e Allahut, duhet t’i ketë parasysh këto parime.
Së pari: kur të flasë diçka, ta dijë se a po flet me dije apo pa dije.
Së dyti: çështja për të cilën po flet, a është diçka që është përmendur në sheriat, apo është çështje që nuk është përmendur në sheriat dhe jemi të lirë.
E treta: ajo për të cilën po flet, a ka argument të qartë apo argument të paqartë.
E katërta: a është ajo gjë hallall i qartë, haram i qartë, apo gjë e dyshimtë.
Pra, njeriu le ta peshojë fjalën e tij, bisedën e tij para këtyre parimeve. Kjo ka të bëjë me atë kur flet për fenë e Allahut. Por, kjo ka të bëjë edhe me veten e tij, kur personi është duke vepruar diçka, ta dijë se a është duke i vepruar me dije të plotë. Nëse vepron ibadet (adhurim) a ka argument për të dhe a është ai argument i qartë? A është ajo diçka për të cilën ka heshtur sheriati? A është hallall apo haram, apo diçka e dyshimtë?
Prandaj, jo rastësisht autori, Allahu e mëshiroftë, thotë se të gjitha dispozitat grumbullohen rreth këtyre katër parimeve të cilat janë të shkurtra, por shumë të rëndësishme dhe dobiprurëse. Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem thotë: “Më i miri prej jush është ai që ka moralin më të mirë, nëse e ka kuptuar fenë e Allahut.” Pra, Pejgamberi i bën bashkë këto dy gjëra. Kemi shumë njerëz që nuk e kanë kuptuar fenë e Allahut, dhe janë në sekte të devijuara, por mundohen të jenë shembull në moral. Këta nuk i kanë bërë bashkë këto dyja që përmenden në hadith. Ata që kanë bërë bashkë të kuptuarit e fesë dhe moralin e mirë, janë më të zgjedhurit e umetit, thotë Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem.
[1] Ajeti i plotë: Miqtë dhe mbrojtësit tuaj janë vetëm Allahu, i Dërguari i Tij dhe besimtarët që falin namazin dhe japin zeqatin, duke qenë të përulur (në adhurim) ndaj Allahut.
