Rregulla mbi durimin- Dr. Ahmet Hoxha (Ligjëratë e transkriptuar)

Rregulla mbi durimin

(Bazuar në broshurën mbi durimin, e Ibn Tejmijes rahimehullah)

Hoxhë Ahmet Xhafer Hoxha

Thotë Ibn Tejjmije (Allahu e mëshiroftë): Allahu e ka bërë për robërit e Tij besimtarë që në çdo pozitë/gjendje që janë, të jenë më mirë sesa në gjendjen që ishin më parë. Kaderet të cilat ua ka caktuar besimtarëve, Allahu i ka bërë si shkaqe që të ngritën ata (robërit) tek Allahu. I Dërguari i Allahut salAllahu alejhi ue selem ka thënë: “E çuditshme është çështja e besimtarit, e gjithë çështja e tij është e mirë dhe kjo nuk është veçse për besimtarin. Nëse i vjen ndonjë e mirë, ai falënderon dhe kjo është e mirë për të, e nëse e e godet ndonjë e keqe, ai bën durim dhe kjo është e mirë për të.” Muslimi. Ky hadith i përfshin të gjitha caktimet e Allahut subhanehu ue te ala për robin e Vet besimtar. Është më mirë për besimtarin nëse bën sabër në të këqija, në gjërat që ai i urren, dhe në anën tjetër e falënderon Allahun subhanehu ue te ala për gjërat e dashura. Madje, kjo është brenda imanit(besimit), siç kanë thënë disa prej selefit: “Imani është dy gjysma. Njëra gjysmë është sabër dhe gjysma tjetër është shukr (falënderim).” Allahu subhanehu ue te ala thotë: “Vërtetë në ato (përkujtime) ka argumente për secilin që është shumë i durueshëm dhe shumë falënderues ” Surja Ibrahim : 5. Andaj, në çdo gjë që i ndodh robit, ai duhet të jetë falënderues i madh dhe durimtar i madh. Në çdo gjë që i ndodh robit, në jetën e tij, është në mes të dy gjërave: ose bën durim, ose e falënderon Allahun.

Prandaj, durimi është tri lloje:

1. Durimi në përmbushjen e urdhrave të Allahut

Njeriu e ka vështirë ta bëjë një të mirë dhe të ketë bindje ndaj Allahut përveç nëse e mundon veten e tij duke bërë sabër. Në këtë mënyrë, e arrin mirësinë dhe bindjen ndaj Allahut, duke e luftuar armikun e jashtëm dhe të brendshëm, që është nefsi (vetvetja) i cili të urdhëron të bësh vepra të këqija, dhe shejtanin prej xhinëve dhe njerëzve. Prandaj, aq sa robi ka sabër në praktikimin e urdhrave të Allahut dhe bindje ndaj Tij, aq të tilla janë edhe veprat e tij të mira.

2. Durimi në braktisjen dhe largimin nga ndalesat e Allahut

Pra, të mos i bësh ato gjëra që i ka ndaluar Allahut, të bësh durim për të mos bërë mëkat.

Prandaj, aq sa robi ka sabër për t’iu larguar të këqijave, aq edhe iu largohet të këqijave. Aq sa ka sabër të bëjë punë të mira, aq bën punë të mira. Aq sa nuk ka sabër në vepra të këqija, nuk mund të ndalohet nga ato, aq bën vepra të këqija. Dy kahje të kundërta. Sa më shumë durim në bindje ndaj Allahut, aq më shumë edhe punë të mira. Sa më pak të ketë robi durim që të mos i bindet Allahut, aq edhe punë të këqija. Disa prej selefit kanë thënë: “Të mirat mund t’i bëjë i miri dhe i keqi. Ndërsa, lënien e mëkateve nuk mund ta bëjë dikush veçse ai i cili është shumë i sinqertë ndaj Allahut.”

3. Durimi ndaj fatkeqësive që na godasin, vuajtjeve dhe vështirësive, të cilat ndodhin pa zgjedhjen tënde.

Ky lloj i sabrit i ka dy ndarje:

1. Sabër ndaj fatkeqësive në të cilat njeriu nuk ka asgjë në dorë, Caktimet të cilat vijnë nga Allahu, p.sh.: sëmundjet, fatkeqësitë natyrore etj. Në këto fatkeqësi robi e sheh caktimin e Allahut dhe atë se njerëzit nuk kanë asgjë në dorë (kompetenca). Andaj, ai durimin që e bën kundrejt këtyre llojeve të fatkeqësive, ose e bën me qejf ose me zor, d.m.th., nuk ka zgjidhje tjetër vetëm se të bëjë sabër. Nëse Allahu ia hap robit derën e të menduarit ndaj të mirave të Tij, të cilat mund të vijnë si shkak i kësaj fatkeqësie që Allahu ia ka zbritur atij, dhe se çfarë mirësie i ka bërë Allahu edhe pse i ka zbritur kjo fatkeqësi, do të largohej nga durimi e do të shkonte në falënderim, saqë arrin deri në shkallën e kënaqësisë me këtë fatkeqësi që i ka ndodhur. Prandaj, në momentin kur robi bëhet i tillë, kjo fatkeqësi bëhet për të mirësi dhe gjuha e tij vazhdon duke thënë: “Rabbi eini ala dhikrike ue shukrike ue husni ibadetik- O Zoti im, më ndihmo të të përmend Ty, të të falënderoj Ty dhe të të adhuroj në mënyrën më të mirë!” Hadith Sahih. Transmeton Imam Ahmedi dhe Nesaiu. Këtë dua Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem e ka thënë çdo herë pas përfundimit të namazit farz,dhe është mirë që secili nga ne ta mësojë dhe ta zbatojë. Pastaj, ky lloj i sabrit (sabër ndaj fatkeqësive) dallon, shtohet dhe dobësohet varësisht nga dashuria që robi e ka ndaj Allahut. Këtë mund ta shohim edhe në gjërat e përditshme. Prandaj, robi nëse me fatkeqësitë që e godasin, i kthehet Allahut me falënderim dhe e di se kjo i ka ardhur nga Allahu dhe se ka një qëllim të caktuar fakti se i ka ndodhur, atëherë ajo fatkeqësi i shndërrohet në mirësi dhe kënaqësi për të. Njëri nga poetët arab ka thënë: “Nëse unë ndjehem keq, pse ti më ke goditur me diçka të keqe. Prapë ndjehem i kënaqur se ty të kam ra ndërmend.” Urtësia e kësaj poezie është në atë se nëse robi mendon se Allahu, i Cili është krijues i çdo gjëje, ka vendosur diçka për ty, atëherë kjo është shumë e mirë për të, nëse ai e arrin pozitën e dashurisë dhe bindjes ndaj Allahut.
2. Durimi ndaj fatkeqësive që i ndodhin robit si shkak i veprave të tij, e që është në pasurinë e tij, nderin e tij, vetveten e tij. Ky lloj i sabrit është shumë vështirë të arrihet. Është shumë vështirë që robi të bëj durim në të, ngase nefsi (vetvetja) nuk ka dëshirë të poshtërohet kurrsesi dhe ka dëshirë ta mposhtë atë i cili i ka bërë dëm (keq) atij. Andaj, këtë lloj të durimit mund ta bëjnë vetëm Pejgamberët dhe njerëzit shumë të sinqertë ndaj Allahut. Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem kur është goditur me ndonjë fatkeqësi apo kur populli i tij i ka bërë ndonjë të keqe, ka thënë: “Allahu e mëshiroftë Musain (alejhi selam), atij populli i vet i bëri më shumë të këqija sesa mua dhe prapë ka bërë sabër!” Transmeton Buhariu dhe Muslimi. Gjithashtu, i Dërguari i Allahut, Muhamedi (salAllahu alejhi ue selem), ka treguar për një Pejgamber tjetër të Allahut, i cili ka qenë më herët, ku thotë: “Kur populli i tij e godiste, ai thoshte: “O Zoti im, fale popullin tim ngase ata nuk dinë!” Po ashtu, Pejgamberit (salAllahu alejhi ue selem) kur i ka ndodhur ndonjë gjë e tillë, e ka thënë këtë: “O Zoti im, fale popullin tim, ngase ata nuk dinë!”

Kur i Dërguari i Allahut (salAllahu alejhi ue selem) i bëri thirrje popullit të tij dhe kur shkoi në Taif (një qytet jashtë Mekës) që t’i thërrasë ata në Islam, ata çfarë bën? I nxorën robërit, fëmijët dhe rrugaçët e vendit, që ta gjuanin me gurë dhe e  përgjakën atë salAllahu alejhi ue selem, saqë kjo ditë ka qenë shumë e vështirë për të. Andaj, Allahu ia ka dërguar engjëllin e kodrave dhe i është thënë atij: “Ky është engjëlli i kodrave dhe nëse dëshiron ti, ua mbledh atyre të dy kodrat dhe i shkatërron që të gjithë.” Ndërsa,i Dërguari i Allahut salAllahu alejhi ue selem tha: “Jo. Unë shpresoj se nga ta do të dalin njerëz të cilët e adhurojnë Allahun.” Këtë lloj të sabrit mund ta bëjnë vetëm Pejgamberët e Allahut. Si kanë vepruar të Dërguarit e Allahut kur i kanë goditur këto sprova?

1. Ua kanë falur popullit të vet.
2. Kanë kërkuar falje te Allahu për ta që Ai t’ua falë atyre mëkatet.
3. I kanë arsyetuar ata duke thënë se nuk dinë.

Pyetje: “Çfarë përfundimi ka ky lloj i sabrit? Përfundimi i këtij sabri, d.m.th. për atë i cili bën durim në këtë mënyrë është fitorja, siguria, udhëzimi, lumturia. Forca për hir të Allahut, shtimi i dashurisë për Allahun dhe shtimi i dashurisë të njerëzve për të (personin). Allahu i Lartësuar thotë në Kur’an: “Dhe prej tyre Ne bëmë prijës që me urdhrin Tonë udhëzojnë, pasi që ata (që i bëmë prijësa) ishin të durueshëm dhe ndaj argumenteve Tona ishin të bindur.” Surja Sexhde : 24.

Prandaj, shejhul Islami Ibn Tejjmije e sjell një parim, rregull ky i cili është i artë. “Me sabër dhe me bindje ndaj Allahut, arrihet pozita më e lartë në fenë e Allahut.” Nëse robi i bindet Allahut dhe bën sabër, është i bindur në ajetet (argumentet) e Allahut, atëherë ai e arrin pozitën më të lartë në fenë e Allahut. Allahu (subhanehu ue te ala) thotë: “Ajo është dhunti e Allahut që ia jep kujt të dojë,e Allahu është Posedues i mirësisë së madhe.” Surja Hadid : 21. Po ashtu thotë: “Andaj, (të keqen) ktheje në mënyrën më të mirë,se atëherë ai,me të cilin kishit njëfarë armiqësie,do të bëhet mik i afërt.” Surja Fussilet : 34. Për këtë arsye, dijetarët kanë thënë: “Largimi i armiqësisë së shejtanit arrihet duke thënë ‘eudhu bil-lahi minesh shejtani rraxhim (kërkoj mbrojtje/strehë tek Allahu nga shejtani i mallkuar)’, kurse largimi i armiqësisë ndaj njerëzve, arrihet duke u bërë i mirë ndaj tyre, duke u sjell mirë ndaj tyre.” Sipas ajetit kuptohet se nëse ti sjellësh mirë me atë të cilin e ke pas armik, më pas do ta kesh mik tëndin.

Disa nga gjërat që ndihmojnë në pajisjen me durim

Në vazhdim, shejhul Islam Ibn Tejjmije i përmend njëzet gjëra të cilat e ndihmojnë robin që ta ketë këtë lloj të durimit (hoxha përmend vetëm gjashtë prej tyre si më të dobishmet):

1. Të dëshmojë se Allahu është Krijues i çdo gjëje

Krijues i veprave të robërve, i lëvizje të tyre, i heshtjeve të tyre dhe i dëshirave të tyre. Çka dëshiron Allahu ndodh dhe çka nuk dëshiron Ai nuk ndodh. Nuk lëvizë asnjë gjë, as në qiellin e sipërm e as në qiellin e ulët, as sa grimca e atomit, vetëm se me dëshirën e Allahut (subhanehu ue te ala). Jo me dashuri, por me dëshirë. Ky është besimi ynë në kada (paracaktim) dhe kader (caktim), se Allahu i Lartësuar është Krijues i veprave të njerëzve. Këtu dallohet pasuesi i Sunnetit nga pasuesi i bidatit, ngase pasuesi i Sunnetit beson se Allahu është Krijues i çdo gjëje dhe se nuk ka Krijues tjetër veçse Allahu. Allahu (subhanehu ue te ala) thotë në Kur’an: “Allahu është Krijues i çdo sendi..” Surja Zumer : 62.

E mira dhe e keqja, çdo gjë është krijim i Allahut (salAllahu alejhi ue selem). Asgjë nuk ndodh pa krijimin e Allahut. Prandaj, shkallët e kaderit janë katër:

1. Dituria – se Allahu e ka ditur çdo gjë, pastaj e ka krijuar atë.
2. Shkrimi – Allahu e ka shkruar çdo gjë që do të ndodhë.
3. Dëshira – dëshirë e Allahut që të ndodhë ajo gjë. Jo dashuri, por dëshirë.
4. Krijimi – që Allahu e ka krijuar çdo gjë.

Ky është besimi i Ehli Sunnetit dhe Xhematit në kada dhe kader. Mirëpo, ne a e dimë të mirën dhe të keqen? A e di se ç’do të ndodhë? Jo. Ajo është gajb (fshehtësi) e Allahut (subhanehu ue te ala); është krijim vetëm i Allahut.

Për këtë arsye, kaderitë, ata të cilët besojnë se robi vet i krijon veprat e veta, Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem i ka quajtur zjarrputistë të këtij ummeti, sepse ata besojnë se ka krijues tjetër përveç Allahut, ngase mexhusët të cilët kanë qenë në Iranin e sotshëm, para ardhjes së Islamit, kanë besuar se ka Zot që e krijon të mirën dhe se ka Zot që e krijon të keqen. Për atë arsye, ai i cili beson se ekziston dikush tjetër që i krijon veprat përveç Allahut (subhanehu ue te ala), ai ka besuar dikë tjetër përveç Allahut. Andaj, çdo gjë që ndodh është krijim i Allahut. Mirëpo duhet ditur një gjë. A e do Allahu të keqen? Jo, Allahu nuk e do të keqen. Mirëpo, Ai dëshiron që të ndodhë ajo, për arsye të ndryshme të cilat Ai i di. Allahu thotë në Kur’an: “Allahu nuk pyetet për punën që e bën, mirëpo ju pyeteni.” Enbija, 23. Prandaj, Allahu nuk pyetet për punët që Ai i bën, mirëpo ne pyetemi për punët tona.

Andaj, arsyetimi me kader është armë e njerëzve të dështuar, ngase njeriu i cili arsyetohet me kader dhe thotë “vAllah kështu ka dashtë Allahu” dhe përfundoi çështja. Arsyetimi me kader lejohet vetëm për pasojat e mëkateve që na ndodhin, e jo për vetë mëkatet,p.sh.: Ademi alejhi selam e ka pasur një polemikë me Musain alejhi selam, të cilën e ka përmendur Pejgamberit salAllahu alejhi ue selem: Musai alejhi selam i ka thënë Ademit alejhi selam: “A je ti Ademi?” Ai ka thënë: “Po.” “A je ti babai jonë?” Ai ka thënë: “Po.” “A je ti ai të cilin Allahu e ka krijuar me dy duart e Tij?” Ai ka thënë: “Po.” “A je ti ai të cilit Allahu i ka fryrë me shpirtin e Tij?” Ai ka thënë: “Po.” Qëllimi me “shpirtin e tij” është se ai shpirt ka qenë shpirti i Ademit, mirëpo Allahu e ka quajtur shpirti i Tij për shkak të nderimit ndaj tij, për shkak se Allahu ia ka ngritur pozitën. Ashtu siç thotë Allahu për Qabenë “Shtëpia e Allahut”, jo pse Allahu banon aty, mirëpo ia ngritë pozitën duke ia atribuuar Vetes së Tij. Pastaj Musai e ka pyetur Ademin alejhi selam: “A je ti ai për të cilin Allahu i ka urdhëruar melakiet që të bien në sexhde?” Ai ka thënë: “Po.” “Atëherë, pse na nxore nga Xhenneti, pse nuk iu binde Allahut?” Atëherë, Ademi alejhi selam i është përgjigjur: “A je ti Musai alejhi selam?” Ai ka thënë: “Po.” “A je ti ai të cilit Allahu i ka folur drejtpërdrejtë?” Ai ka thënë: “Po.” “Atëherë, pse më akuzon mua për një gjë të cilën Allahu e ka shkruar pesëdhjetë mijë vite para se ta krijonte tokën dhe qiellin?” Dhe thotë Pejgamberi salAllahu alejhi ue selem: “Ademi ia fitoi polemikën Musait. Ademi ia fitoi polemikën Musait. Ademin ia fitoi polemikën Musait.”

Ademi alejhi selam a është arsyetuar se përse e ka bërë mëkatin? Jo. Ademi alejhi selam është arsyetuar për pasojën e atij mëkati, që është largimi nga xhenet, d.m.th. largimi nga xhenneti ka qenë pasojë e atij mëkati që e ka bërë Ademi alejhi selam. Kurse mushrikët arsyetohen duke thënë se nëse do donte Allahu, ne nuk do t’i adhuronim të tjerët përveç Tij. Por, Allahu thotë: “Kështu gënjejnë këta dhe të parët e tyre.” Ata e kanë vullnetin e lirë. Përse nuk e kanë përdorur atë? Ashtu siç ne jemi mbledhur në këtë vend me vullnet të lirë. Në vend të kësaj, ne kemi pasur mundësi që të shkojmë edhe në diskotekë apo klub të natës, e që këto vende janë të gjitha përreth neve. Mirëpo, ne kemi dashur të mblidhemi në një vend ku përmendet dhe tregohet feja e Allahut subhanehu ue te ala. Ne pra, e kemi vullnetin e lirë. Mirëpo, nuk e dimë atë që do ndodh, para se të ndodh. Atë e di vetëm Allahu subhanehu ue te ala. Por edhe ai vullneti i lirë të cilin ne e kemi, është prej Allahut subhanehu ue te ala. Dhe ne e falënderojmë Allahun subhanehu ue te ala ditë dhe natë për atë se na ka udhëzuar në punën më të mirë, në rrugën më të mirë. Kjo është falënderim ndaj Allahut, ngase ti nëse e di se Allahu i ka devijuar të tjerët e ty të ka udhëzuar, kjo është mirësi e Tij që kërkon lloj-lloj falënderimi për të. Allahu ka mundur të të devijojë ty ashtu siç i ka devijuar të tjerët, ngase askush nuk e pyet Allahun, Ai bën ç’të dojë. Mirëpo, ne pyetemi.

Shejhu Muhamed Emeni el Xhemi (rahimehullah), e përmend shembullin e kaderit ku thotë: “Çështja e kaderit është sikur dikush kur ka bahçe (kopsht). Aty në bahçen e tij ka të gjitha pemët dhe perimet, molla, dardha, kumbulla, speca ,domate etj. Dhe ti në atë bahçen tënde bën ç’të duash. Njërin spec e nxjerrë me rrënjë, tjetrin e lenë aty, njërën mollë e prenë tjetrën jo. Bën ç’të duash. A të pyet ndokush ty (pse vepron kështu)? Jo. Dije, se Allahu subhanehu ue te ala është më i madhi dhe nuk krahasohet Ai me robërit e Vet ,mirëpo kjo ishte vetëm si përafrim/shembull.”

Allahu bën ç’të dojë, mirëpo ne e falënderojmë Atë që nuk ka hedhur e nuk na ka larguar nga rruga e drejtë, por na ka udhëzuar në të. Në anën tjetër, ka dikush që arsyetohet me kader dhe thotë “Mua Allahu nuk do të më udhëzojë.” Ti i thua atij: “Ti vetë dëshmon për vetën tënde se je nga banorët e Xhehenemit!? Ti e ke rrugën e lirë. Pse nuk vjen ti në këtë rrugë?” Andaj, këtu tregohet besimtari se sa është i bindur te Allahu ngase Allahu është krijues i çdo gjëje. Për atë nëse robi e njeh Zotin e vet, i forcohet imani (besimi) atij. Prandaj, robi duhet gjatë gjithë kohës të mundohet t’i mësojë emrat dhe cilësitë e Allahut subhanehu ue te ala, të mundohet ta njohë Zotin e vet sa ma shumë, ngaqë sa më shumë ta njohësh Allahun, aq më shumë do ta duash Atë dhe do të bëhen tek ti gjërat e dunjasë si të pa rëndësishme, ngase ti pastaj e di se kush është Zoti yt, kush është Krijuesi yt, kush është Ai që ka çdo gjë në dorën e Tij. Pra, kjo gjë, dija se çdo gjë që vjen është prej Allahut, është gjëja e parë më e rëndësishme që duhet ta dijë rob, ngase kjo shumë e ndihmon.

2. Të dëshmojë mëkatet e veta

Ta dijë robi që ka mëkate të veta ,që Allahu i ka lejuar këta njerëz që ty të bëjnë keq për shkak të mëkateve të tua. Allahu subhanehu ue te ala thotë: “Çfarëdo e keqe që mund t’ju godasë,ajo është pasojë e veprave tuaja ( të këqija) ,e për shumë të tjera Ai ua falë.” Surja Shura : 30. Nëse njeriu e di se çdo gjë që i ndodh prej gjërave të këqija, është për shkak të mëkateve të tij, atëherë ai do të kthehet me teube, pendim te Allahu subhanehu ue te ala dhe do ta lodhë dhe mundojë veten e tij duke bërë istigfar, duke kërkuar falje te Allahu subhanehu ue te ala për mëkatet e veta, të cilat kanë qenë shkak për nënçmimin dhe qortimin që të tjerët ia kanë bërë atij dhe veprimin kundër tij.

Nëse e sheh njeriun se i ofendon njerëzit, i fajëson kur bëjnë diçka kundër tij dhe nuk kthehet te vetja e vetë ,që ta qortojë vetën e vet, atëherë dije se fatkeqësia e tij është fatkeqësi e vërtetë. Mirëpo, nëse pendohet dhe kërkon falje te Allahu subhanehu ue te ala për shkak të mëkateve të tij, atëherë për të kjo është mirësi. Aliu, radiAllahu anhu ka thënë: “Robi le të mos shpresojë prej askujt tjetër përveçse prej Zotit të vet dhe të mos frikësohet prej asgjëje vetëm se prej mëkateve të veta!”  Po ashtu, Aliu radiAllahu anhu ka thënë: “Nuk ndodh asnjë fatkeqësi vetëm se prej mëkateve dhe nuk largohet ajo fatkeqësi vetëm se me kërkim falje tek Allahu.”

3. Ta dijë mirësinë e madhe të Allahut ndaj atyre që falin dhe bëjnë durim

Allahu subhnaehu ue te ala ka thënë: “Ndëshkimi i të keqes bëhet me një të keqe në të njëjtën masë,e kush fal e bën pajtim, shpërblimi i tij është tek Allahu. Vërtet, Ai nuk i do zullumqarët.” Surja Shura : 40. D.m.th. dënimi i një të keqeje është një e keqe sa ajo. Shejhul Islam ibn Tejjimije thotë: “Kur njeriut i ndodh një e keqe, atëherë ai është në njërën nga këto tri shkallë:

1. Zullumqar – kur dikush i bën keq, ky ia kthen me më shumë se që ka të drejtë. D.m.th. është zullumqar.
2. Mesatar – e merr të drejtën e tij aq sa i ka takuar.
3. Bamirës – i cili fal dhe e lë të drejtën e tij.

Që të tria këto shkallë janë përmendur në ajetin e lartpërmendur.

“Ndëshkimi i të keqes bëhet me një të keqe në të njëjtën masë,” – d.m.th., të drejtën tënde mund ta marrësh aq sa të është bërë padrejtësi, dëm. Kjo është e drejtë e jotja.

“e kush fal e bën pajtim, “– ata të cilët janë bamirës, falin.

“Vërtet, Ai nuk i do zullumqarët” – ata të cilët marrin më shumë se sa që e kanë të drejtën e tyre.

Prandaj, është përmendur në një hadith se në Ditën e Kiametit Allahu subhanehu ue te ala do të thërrasë dhe do të thotë: “Kush ka lënë Hak (të drejtën e tij) për Allahun subhanehu ue te ala,l e të vije sot e ta marrë shpërblimin e tij tek Unë, e nuk ngritët askush përveç atyre që kanë falur dhe janë munduar të përmirësojnë në mes njerëzve.” Andaj, kush e di këtë gjë, e ka të lehtë faljen dhe durimin. Kush e di këtë, e ka të lehtë t’ua falë njerëzve dhe të bëjë durim ndaj tyre.

4. Ta dijë se nëse ai ua fal njerëzve dhe bën durim, kjo do të ndikojë tek zemra e tij

Zemra e tij do të jetë e pastër dhe se në të nuk do të ketë dëshirë për hakmarrje e as dëshirë për të keqen. Pra, nëse robi e bën këtë, ai do të arrijë në veten e tij kënaqësinë e faljes dhe hyn në Fjalën e Allahut:  “Vërtetë Allahu i do ata që janë bamirës.” Ali Imran, 134.

Nëse e bën këtë punë, atëherë bëhet i dashur tek Allahu subhanehu ue te ala dhe rasti i tij është sikur ai i cili e ka dhënë një dërhem (monedhë e argjendit) në kompensim të njëmijë dinarëve (monedhë e arit).

5. Sa herë që hakmerret për veten e tij, kjo do t’i sjellë një poshtërim të cilin do ta shohë në vetveten e tij

Kurse, sa herë që fal dhe bën durim, Allahu do t’ia ngrehë pozitën atij. Pejgamberi (salAllahu alejhi ue selem) ka thënë: “Allahu nuk ia shton robit, përmes faljes që ai ua bën njerëzve përveçse krenarinë.” D.m.th. ia ngrit atij krenarin sa herë që ai t’ua falë njerëzve të këqijat që ia bëjnë atij. Prandaj, krenaria dhe pozita e lartë është më e dashur tek Allahu subhanehu ue te ala sesa krenaria dhe pozita e lartë e cila arrihet përmes hakmarrjes. Krenaria të cilën robi e arrin përmes hakmarrjes, është krenari e dukshme, por në vetveten e tij është poshtërim. Ndërsa, krenaria të cilën e arrin përmes faljes dhe durimit është në të brendshmen dhe në të jashtmen e tij.

6. Ta dijë se shpërblimi dhe dënimi vijnë në atë formë siç ai e ka bërë punën e tij

Duhet ta dijë robi në vetvete se vet ai është zullumqar dhe mëkatar. E nëse ai ua fal njerëzve, Allahu do t’ia falë atij. Pra, nëse ti ua fal njerëzve, atëherë Allahu do të të shpërblejë ty në të njëjtën formën siç ke vepruar ti me njerëzit. Pra, Allahu të fal ty. Nëse ti ua fshehë të metat, të këqijat atyre, Allahu do të t’i fshehë të këqijat e tua. Andaj, nëse e di robi se falja që ai ua bën njerëzve dhe të mirat që ai ua bën edhe pse ata i bëjnë keq atij, është prej gjërave që e ndihmojnë të ngritët tek Allahu dhe të falë vetëm për hir të Tij, dija ndaj mëkateve që robi i bën gjithmonë, atëherë e ka të lehtë faljen për Allahun subhanehu ue te ala.