Të drejtat e të moshuarve në Islam (Pjesa e dytë)

Ndër të drejtat në të cilat thërret kjo fe e pastër, janë edhe të drejtat e të moshuarit, qoftë ky i moshuar prind, i afërm apo komshi, musliman apo jo musliman, pa marrë parasysh, pleqëria i ka të drejtat e saj, për mbrojtjen e të cilave kujdeset ky sheriat.

Nga Ebu Musa el Esh’ariu transmetohet të ketë thënë: Pejgamberi (salallahu alejhi ve selem) ka thënë: “Pjesë e madhërimit të Allahut është të nderosh plakun musliman, lexuesin dhe studiuesin e Kuranit, i cili nuk i kalon kufijtë në të e as nuk lë mangët gjë nga ai, si dhe të nderosh udhëheqësin e drejtë”[1]. Domethënë, nderimi i këtyre tre njerëzve është pjesë e madhërimit të Allahut, ndërsa madhërmi i Allahut është prej qëllimeve më të larta, kurse mangësitë dhe lëshimet në nderimin e këtyre njerëzve konsiderohen mangësi dhe lëshime në madhërimin e Allahut; sepse Zoti i të gjitha krijesave të ka thirrur në këtë gjë, sepse në këtë ka dobi, mirësi, përsosmëri dhe hijeshi. Prandaj nëse ke bërë lëshime në këtë, atëherë ke bërë lëshime në madhërim e Zotit të krijesave, ndërsa nëse e ke kryer si duhet këtë nderim, atëherë kjo do të jetë pjesë e madhërimit të Zotit të krijesave.

Vështroje me vëmendje këtë pozitë të lartë që ka kjo e drejtë, kjo e drejtë e të moshuarit musliman, ku është transmetuar nga Pejgamberi (salalahu alejhi ve selem) të ketë thënë: “Nuk është prej nesh ai që nuk e respekton të moshuarin tanë dhe nuk e mëshiron fëmijën tanë” [2]. Pra i moshuari duhet të ketë respekt dhe nderim, sepse ai ka pozitë dhe gradë që duhet përkujdesur për të, dhe ai që nuk e respekton të moshuarin s’është prej nesh.

Fjala e Pejgamberit (Salallahu alejhi ve elem) në këtë hadith: “Nuk është prej nesh” domethënë: se ai që nuk e respekton dhe nuk e nderon të moshuarin nuk është në udhëzimin e Pejgamberit (salallahu alejhi ve selem) e as në rrugën dhe traditën e tij.

E drejta e të moshuarit konsiderohet edhe më e rëndësishme në vartësi të asaj që e rrethon; nëse i moshuari është i afërt nga familja, atëherë ai ka të drejtën e afërsisë së bashku me të drejtën e pleqërisë, nëse është komshi, atëherë ai ka të drejtën e komshiut dhe të drejtën e të moshuarit, ndërsa nëse është musliman, ai ka të drejtën e të moshuarit dhe të drejtën e muslimanit, ndërsa nëse i moshuari është prind apo gjysh, atëherë e drejta e tij është edhe më e madhe, por nëse është i moshuar jomusliman, atëherë ka të drejtën e të moshuarit. Pra, sheriati përkujdeset për të drejtën e të moshuarit, qoftë ai i moshuar nga jomuslimanët, bile ndoshta përkujdesja për të drejtën e tij do të ishte shkak që ai të hyj në Islam në pjesën e fundit të jetës së tij, kur ai e sheh bujarinë dhe hijeshinë e kësaj feje, sidomos kur i sheh të drejtat e tij të humbura në ato besime të kota dhe në atë fe të rreme në të cilë ka jetuar, me ç’rast mund të hyj në Islam për shkak të kësaj gjëje të shkëlqyer. Ndërsa, nëse nuk respektohet kjo e drejtë e tij, atëherë kjo mund ta largojë nga pranimi i kësaj feje, gjë që duhet pasur parasyshë më tepër.

Le të vështrojmë këtë rrëfim interesant, të cilin e transmeton Imam Ahmedi në librin e tij “Musned”, nga Esma bintu Ebi Bekr, e cila thotë: “… Kur Pejgamberi (salallahu alejhi ve selem) hyri në Meke dhe iu afrua xhamisë, Ebu Bekri solli babanë e tij dhe, kur e pa Pejgamberi (salallahu alejhi ve selem) tha: “Sikur ta kishe lënë në shtëpi këtë plak dhe unë të vijë tek ai” Ebu Bekri tha: “Më e drejtë është që ai të vijë tek ti se sa që të shkosh tek ky”. Atëherë Pejgamberi ia lëmoi gjoksin dhe i tha: “Pranoje Islamin” dhe ai pranoi…”. Kurse në një transmetim tjetër qëndron: ‘Sikur ta kishe lënë në shtëpi të moshuarin, që ne të shkonim tek ai’ si nderim për Ebu Bekrin”.

Pra, çfarë ndikimi ka kjo fjalë në zemrën e njeriut?! Pasha Allahun kjo e hapë zemrën dhe e bën që ta pranojë atë në të cilën ftohet, prandaj ai plak nxitoi për të hyrë në Islam pa u hamendur fare.

Edhe sikur prindi të ishte jomusliman, prapëseprapë sheriati përkujdeset për të drejtën e tij, edhe nëse ai e thërret të birin e tij në mosbesim, për këtë Allahu thotë: “Nëse prindërit orvaten, që të më shoqërosh Mua (në adhurim) diçka, për të cilën ti nuk ke dijeni, mos i dëgjo, por sillu mirë me ata në këtë jetë“[3]. Allahu nuk tha në këtë ajet: Nëse prindërit orvaten, që të më shoqërosh Mua (në adhurim) diçka, për të cilën ti nuk ke dijeni, atëherë sillu keq me ta, por tha: “Mos i dëgjo”. Gjithashtu edhe nëse prindi nuk falë namazin apo është një neri mëkatar, atëherë mbetet e drejta ndaj tij si prind dhe i moshuar; prandaj duhet respektuar duke pas parasysh të drejtën e tij dhe qëllimin për zbutjen e zemrës së tij, ndoshta Allahu do ta udhëzojë në të vërtetën, dhe në të njëjtën kohë ai duhet këshilluar me edukatë duke mos u sjellë me arrogancë, sepse ndoshta Allahu do ta begatojë me udhëzim.

Feja jonë është fe e mirësisë, butësisë, drejtësisë, fe që përkujdeset për të drejtat, fe që çdokujt ia jep të drejtën e vet. Pra, feja jonë përkujdeset edhe për të drejtën e të moshuarit, edhe nëse ai nuk është musliman, e të mos flasim nëse ai është musliman! Të mos flasim nëse ai është komshi! Të mos flasim nëse është farefis! Të mos flasim nëse është prind! S’ka dyshim se e drejta e tij është më e madhe.

Bile kujdesi për këto të drejta është ndër ibadetet më të mëdha, ndër mjetet më madhështore me të cilat fitohet kënaqësia e Allahut, të cilat bëhen shkak që njeriut t’i largohen brengat dhe vështirësitë dhe t’i lehtësohen punët. Sikurse dëshmon për këtë rrëfimi për tre personat që u strehuan në shpellë, e më pas u shemb një shkëmb dhe ua mbylli shpellën, ku më pas çdonjëri u lut nëpërmjet veprave të mira që i kishin punuar. Njëri ndër ta ishte lutur nëpërmjet kësaj të drejte që ishte përkujdesur për të, ku ai gjatë lutjes tha: “O Allah! Kisha dy prindër të moshuar, dhe askujt në familje nuk i jepja darkë për të ngrënë para se të darkonin ata dy. Një ditë u vonova duke kërkuar diçka, dhe nuk u ktheva në shtëpi derisa ata kishin fjetur. Kur mora qumështin për darkë pashë se ata kishin fjetur, por e urreva që dikujt tjetër në familje t’i jap ushqimin e darkës para tyre, dhe qëndrova me enë në dorë deri në mëngjes kur ata u zgjuan dhe u ushqyen. Prandaj o Allah! Nëse këtë vepër e kam bërë për hir Tëndin, atëherë na çliro nga kjo situatë e shembjes së shkëmbit”[4]. Ky ishte një shkak madhështor për të dalë nga ajo situatë e rëndë.

Tekstet e sheriatit tonë të pastër, qoftë në Kuran, qoftë në traditën e Pejgamberit (salallahu alejhi ve selem) të cilat flasin rreth përkujdesjes për këtë të drejtë janë të shumta, e të cilat janë cituar nga dijetarët në librat edukativ. Sikur të lexoje librin e madh “Edebul Mufred” të Buhariut apo ndonjë libër tjetër në këtë lëmi, do të hasje në shumë hadithe të cilat e thërrasin besimtarin dhe muslimanin që të përkujdeset për këto të drejta, bile gjatë leximit të këtij libri do të vësh re edukatën dhe moralin e lartë që kanë pas gjenerata e sahabëve dhe gjeneratat e tjera pas tyre (Allahu qoftë i kënaqur me ta) në sjelljet e tyre me të moshuarit, gjë që do të vëmë në spikamë një pjesë të saj insha Allah.

Këtu patjetër duhet të ndalemi në një gjë: Kur dëgjojmë për të drejtat e të moshuarit, si dhe për thirrjen e sheriatit për përkujdesjen ndaj këtyre të drejtave, atëherë çdonjëri nga ne ka nevojë që të sjellë në kujtesë disa gjëra, të cilat janë ndihmesë për përkujdesjen ndaj këtij obligimi, ngase përndryshe ndikimi i asaj që kemi dëgjuar për këtë gjë do të jetë i përkohshëm. Me këtë dëshiroj të vë në spikamë një problem, nga i cili vuajmë shumë në jetën tonë në praktikë; ajo është se kur dëgjojmë këshillat dhe qortimet e dobishme dhe prekëse, ato ndikojnë tek ne vetëm përkohësisht, tek disa njerëz kjo zgjatë një javë apo më pak e më pas largohet. Nuk na ka hije të jemi kështu, sepse ndikimi nga këshillat dhe përkujtimet duhet të jetë i vazhdueshëm dhe i qëndruar, sepse Allahu thotë: “E sikur të vepronin ata siç këshilloheshin, kjo për ata do të ishte më mirë dhe do të ishin më të fortë në besim. Atëherë, Ne, pa dyshim, do t’u jepnim shpërblim të madh nga ana Jonë dhe me siguri do t’i udhëzonim në rrugë të drejtë” (En Nisa: 66-68). Një tregim interesant përmendet lidhur me këtë; ku thuhet se një namazli erdhi te imami i xhamisë së lagjes duke e kritikuar me fjalët: “Ka disa vite që je duke ligjëruar në mesin tonë!; megjithatë çfarë ke bërë?, çfarë ke arritur?” Atëherë imami i xhamisë i përgjigjet: “Ndërsa gjatë gjithë kësaj kohe ju keni dëgjuar ligjërata nga unë, çfarë keni vepruar me to?”

Pra roli i ligjëruesit është që t’u sqarojë njerëzve, t’i këshillojë dhe t’ua përkujtojë gjërat, ndërsa ata që e dëgjojnë duhet të veprojnë sipas asaj, duhet të jenë të vazhdueshëm në vepra duke kërkuar ndihmën e Allahut që ato të mira që kanë dëgjuar të vihen në praktikë, të jenë të vazhdueshme derisa të vdesin në atë gjendje që Allahu të jetë i kënaqur me ta.

Pra kur flasim rreth të drejtave të të moshuarve, na nevojitet që t’i sjellim në kujtesë disa gjëra, të cilat duhet të jenë ndihmesë për ne, për t’u përkujdesur në vazhdimësi për këto të drejta derisa të vdesim. Këto gjëra do i përmbledhë në disa pika:

Së pari: të ndalemi në argumentet e Kuranit dhe sunetit, të cilat tregojnë për rëndësinë e përkujdesjes për këto të drejta, sepse argumentet kanë ndikim të madh në shpirtrat besimtarë dhe në zemrat e sinqerta. Për këtë betohem në Allahun! Ngase fjala e Pejgamberit tonë “Pjesë e madhërimit të Allahut është të nderosh plakun musliman…” shkon në një zemër të pastër dhe të sinqertë; atëherë do ta drithëron atë dhe do të ndikojë thellë në të, e gjithashtu e njëjtë është edhe fjala tjetër e Pejgamberit (salallahu alejhi ve selem): “Nuk është prej nesh ai që nuk e nderon të moshuarin tanë”. Pra kemi nevojë t’i dëgjojmë këto argumente, këto fjalë të bekuara të Pejgamberit tonë fisnik (salallahu alejhi ve selem), në mënyrë që dëgjimi i këtyre fjalëve të jetë ndihmesë për të bërë punë të mira, sepse punët e mira kanë disa shkallë; shkalla e parë është të dëgjosh, pastaj të kuptosh, e më pas të veprosh. Për këtë sheriati na nxitë të kërkojmë dituri dhe të prezentojmë nëpër vendet e diturisë; sepse dituria është një portë e madhe nëpërmjet të cilës besimtari hyn tek mirësitë e shumta.

Së dyti: të kërkojmë ndihmë nga Allahu që të na ndihmojë për t’u përkujdesur për këto drejta, siç thotë Pejgamberi (salallahu alejhi ve selem): “Përpiqu për atë që të bën dobi, e më pas kërko ndihmë nga Allahu”[5], ndërsa Allahu në Kuran thotë: “Vetëm Ty të bëjmë ibadet dhe vetëm prej Teje kërkojmë ndihmë” (El Fatiha), ndërsa në një ajet tjetër thotë: “Vetëm Atë adhuroje dhe tek ai mbështetu” (Hud: 123). Pra nuk ke mundësi të përkujdesesh për këto të drejta përveç nëse Allahu të jep ndihmë dhe sukses. Prandaj Pejgamberi (salallahu alejhi ve selem) i tha Muadhit (radij Allahu anhu): “Unë të dua o Muadh!” ai ia ktheu: “Edhe unë të dua o i dërguari i Allahut! Atëherë Pejgamberi i tha: “Asnjëherë mos e le pa i thënë këto fjalë në fund të çdo namazi: “O Zoti im! Më ndihmo në përkujtimin Tënd, në falënderimin Tënd dhe në ibadetin Tënd të bukur”[6].

Pra, nëse dëgjon për ndonjë virtyt të lartë apo për çfarëdo pune të mirë; atëherë kërko nga Allahu që të të ndihmojë për ta vepruar atë, që të ta lehtësojë dhe të të jep sukses në të, e jo të të lë të mbështetesh në veten tënde.

Së treti: të sjellësh në kujtesë – o musliman i mirë!- rezultatet madhështore dhe të mirat e shumta në këtë botë dhe në tjetrën, të cilat dalin nga kujdesi për këto të drejta. Për ata të cilët përkujdesen për këto të drejta, Allahu ka premtuar të mira të shumta në këtë botë dhe në tjetrën. Kujdesi për këto të drejta është një mirësi, e cila është shkak për shtimin e riskut, është shkak i jetëgjatësisë, është shkak i bereqetit në jetë, është shkak i largimit të brengave, anktheve, pikëllimeve dhe largimit të fatkeqësive, siç thotë Pejgamberi salallahu alejhi ve selem): “Vërtetë ndihma u vije për shkak të të dobëtëve që janë në mesin tuaj”, ndërsa në një hadith tjetër thotë: “Unë qëndroj afër të dobëtëve që janë në mesin tuaj, sepse furnizimi dhe ndihma u vije për shkak të të dobëtëve”[7]. Po ashtu thotë: “Kush dëshiron t’i shtohet risku dhe të përmendet për të mirë, atëherë le t’i mbajë lidhjet farefisnore”. Prandaj nëse besimtarët përkujdesen për të drejtat e të moshuarve, atëherë padyshim se ky është shkaku më i madh i shumë të mirave dhe bereqetit, është shkak i largimit të fitneve dhe belave, e po ashtu është shkak i vazhdimësisë së të mirave në këtë botë dhe në tjetrën.

Së katërti: Duhet të përkujtosh një parim, për të cilin dëshmojnë edhe tekstet e Kuranit dhe sunetit, i cili thotë: “Siç vepron do të gjesh”. Allahu (azze ve xhele) thotë: “A ka shpërblim tjetër për të mirën, veç të mirës?!” (Err Rrahman: 60), pastaj thotë: “Pastaj përfundimi i atyre që punuan keq, ka qenë e keqja” (Rrum: 10). Pra e mira e ka të mirën, e keqja e ka të keqen. Prandaj nëse e nderon dhe e respekton të moshuarin, atëherë Allahu do ta bëjë që dikush tjetër të kujdeset për ty kur të bëhesh i moshuar si shpërblim për të mirën që ia ke bërë të moshuarit, sepse do të vij një ditë kur do të bëhesh i moshuar, i dobët, do të kesh nevojë që të tjerët të përkujdesen për ty. Prandaj nëse kur ke qenë i ri nuk je përkujdesur për të moshuarit, atëherë shpërblimin do ta kesh të tillë, pra: “Siç vepron do të gjesh”[8].

Kjo është një gjë që është e njohur dhe vazhdon, sepse njerëzit e dinë shumë mirë gjendjen e tyre dhe e shohin gjendjen e të tjerëve; prandaj ai që është i sinqertë ndaj vetes duhet të ketë frikë Allahun dhe të përkujdeset për këto të drejta duke kërkuar shpërblimin dhe mirësinë e Allahut (Azze ve xhel-le).

Së pesti: Vështro me vëmendje sjelljet dhe edukatën e selefëve (brezave të parë) që kanë pasur me të moshuarit; e më pas sillu edhe ti sikurse ata. Nëse lexon librat e biografive të sahabëve dhe gjeneratave pas tyre, atëherë do të hasësh në gjëra të bukura rreth jetës së tyre, do të vëresh se të rinjtë e sahabëve dhe tabiinëve kanë pasur një edukatë dhe respekt të lartë me të moshuarit. Nga kjo do të mësosh edukatë fisnike dhe moral të lartë. Mirëpo ai që ka kaluar lulen e rinisë duke ndjekur sportistët dhe artistët[9] nuk do të mund të mësojë për këto morale të larta që i kanë pasur selefët si brez i parë e i bekuar; prandaj sa shumë kemi nevojë të lexojmë për jetën e tyre, në mënyrë që t’i shtojmë të mirat që kanë pasur ata, siç thotë një fjalë: “Ai që u ka ngjasuar atyre, do të jetë më i përkryer”[10].

Disa shembuj të tillë janë transmetuar në librat e Buhariut dhe Muslimit nga Ibni Umeri (radij Allahu anhuma) i cili thotë: Një ditë Pejgamberi u tha sahabëve të tij: “Më tregoni se cila është pema që i ngjason besimtarit”, atëherë sahabët përmendën një pemë të shkretëtirës, ndërsa Ibën Umeri thotë: “Më shkoi në mendje se ajo është pema e hurmës, por në atë mes kishte sahabë më të moshuar dhe kisha një lloj turpi të flas para tyre. Kur të gjithë heshtën, Pejgamberi (salallahu alejhi ve selem) tha: “Ajo është pema e hurmës”. Shembuj të tillë ka shumë, ndoshta disa prej tyre do t’i cekim në vijim.

Përktheu: Jeton Bozhlani